Amerikakenner Kirsten Verdel: ‘Donald Trump is zijn eigen deep state aan het creëren’

In De eerste 100 dagen van Trump hield Amerikakenner Kirsten Verdel naarstig bij welke beslissingen Donald Trump doordrukt tijdens zijn presidentschap. Het boek is een soort kroniek van dat presidentschap, dat van Amerika een conservatieve samenleving probeert te maken. ‘Het is niet bij te houden. En dat is de bedoeling.’

Ze had zich nog zo voorgenomen om het rustig aan te doen, grinnikt Kirsten Verdel. We spreken elkaar op de dag dat De eerste 100 dagen van Trump in de boekenwinkels belandt. In dat boek somt Verdel alle besluiten, decreten en wetten op die Donald Trump tijdens de eerste honderd dagen van zijn presidentschap ondertekende.

Verdel, een Nederlandse die in 2008 meewerkte op het hoofdkwartier van de Democraten tijdens Obama’s succesvolle presidentscampagne en sindsdien Amerika op de voet volgt, had er vorig jaar nochtans echt geen zin in. ‘Ik verloor mijn zusje en een van mijn beste vrienden. Kort daarna scheidde ik van mijn man. Ik had geen zin in de voortdurende ophef die een nieuw presidentschap van Trump zou meebrengen. Dus bedacht ik om iets kleins te doen. Ik zou kijken naar wat Trump doet, en niet naar wat hij zegt. Ik wilde zo objectief mogelijk weergeven wat er precies gebeurt.’

Dat bleek, zoals Verdel zelf ontdekte, ‘een erg dom idee’. Waar Donald Trump tijdens zijn eerste presidentschap in zijn eerste twee weken slechts vier besluiten ondertekende, ondertekende hij dit keer maar liefst 150 decreten op zijn eerste dag. In de 99 dagen die daarop volgden, bleef het Witte Huis het gaspedaal ingedrukt houden. ‘Tot zover mijn plan om een kort, overzichtelijk boekje te maken’, zucht Verdel met enige zin voor ironie. De eerste 100 dagen van Trump telt finaal ruim 536 bladzijden.

‘Het grote verschil met Trumps eerste presidentschap,’ zegt Verdel, ‘is dat er deze keer wél een plan klaarlag: het zogenaamde Project 2025, geschreven door een rist conservatieve denkers voor The Heritage Foundation. Het is een blauwdruk om van Amerika de komende honderd jaar een samenleving te maken die door conservatieve wetten wordt gedicteerd.

Auteur Michael Lewis, bekend van The Big Short, waarschuwt: ‘Trump is een fascistisch kind van zes’

Hebt u in die enorme hoeveelheid besluiten een rode draad gevonden? Is er een methode?

Kirsten Verdel: Die is duidelijk, ja. Het is wat voormalig Trump-adviseur Steve Bannon ‘flooding the zone’ noemde: zo veel mogelijk decreten en berichten de wereld in slingeren om verwarring te creëren. Op die manier weten media, burgers, bedrijven en andere organisaties niet waarop ze eerst moeten reageren. Het gaat niet alleen om het aantal decreten, maar ook om de enorme verscheidenheid aan thema’s. Het ene moment ondertekent Trump een decreet dat de toegang tot abortus beperkt, nauwelijks een minuut later draait hij de geldkraan dicht voor ontwikkelingssamenwerking. Het is niet bij te houden. En dat is de bedoeling.

U wijst in uw boek op de rol van twee figuren achter de schermen: Russell Vought en Stephen Miller. Waarom zijn zij zo belangrijk?

Verdel: Vought beheert het budget van deze regering, Miller is Trumps adjunct-kabinetschef. Zij zijn twee van de architecten van Project 2025 en bekleden hoge posities binnen de regering. In tegenstelling tot Trump zijn ze sterk ideologisch gemotiveerd.

Wat zijn voor u de belangrijkste beslissingen tot nu toe?

Verdel: Voor mij is dag 55 cruciaal. Op die dag heeft Trump de Alien Enemies Act ingeroepen, een wet uit 1798 die in de Tweede Wereldoorlog gebruikt werd om Japanse Amerikanen op verdenking van spionage gevangen te zetten. Trump heeft die wet gebruikt om 238 Venezolaanse migranten te deporteren naar El Salvador, zonder enige vorm van proces of hoorzitting.

Een ander cruciaal moment kwam op dag 110. Toen zei Stephen Miller dat ze aan het kijken zijn naar een manier om habeas corpus buiten werking te stellen. Dat is het juridische beginsel dat voorkomt dat iemand zonder aanklacht of rechtsgang wordt vastgehouden. Het is het fundament van de rechtsstaat: als je ergens van beschuldigd wordt, moet je je kunnen verdedigen.

Socioloog Larry Diamond: ‘Trump ondermijnt de rechtsstaat, maar zijn onbekwaamheid biedt hoop’

Kristi Noem, Trumps minister van Binnenlandse Veiligheid, bleek het concept habeas corpus niet te kennen.

Verdel: (knikt) Ze stelde dat habeas corpus betekent dat de president het recht heeft om mensen het land uit te zetten. Terwijl het juist betekent dat een president iemand niet zomaar het land kan uitzetten. Het klonk alsof ze echt niet wist wat het betekende.

Wat verontrust u het meest? De incompetentie van Kristi Noem, of de competentie van Russell Vought en Stephen Miller?

Verdel: Eigenlijk is de combinatie nog het gevaarlijkste. We moeten beseffen dat de mensen achter Project 2025 goed weten wat ze willen. Maar tegelijk kunnen ze niet zonder mensen als Noem, die gewoon tekenen bij het kruisje. Trump is zelf ook zo. Hij weet echt niet wat hij ondertekent. Dat interesseert hem ook niet.

Wat hem wel interesseert, is zijn eigen vermogen. U wijst erop dat Trump de deuren wagenwijd openzet om aan zelfverrijking te doen.

Verdel: Veel maatregelen die zijn regering neemt dienen om corruptie en zelfverrijking gemakkelijker te maken. De antiwitwaswet en de anticorruptiewet zijn opgeschort. De wet die Amerikaanse bedrijven verbood buitenlandse ambtenaren om te kopen, is tijdelijk buiten werking gesteld. De KleptoCapture-taskforce, die opgericht was om corrupte oligarchen aan te pakken, is opgeheven. Dat creëert voor de Trumpfamilie allemaal enorme kansen om zich te verrijken.

U wijst ook op het belang van Schedule F, Trumps plan om de ambtenarij te herstructureren.

Verdel: Schedule F is de naam voor ambtenaren die politiek benoemd worden. Voorheen waren dat er zo’n 4000. Trump wil dat aantal nu uitbreiden naar 50.000. Het is een manier om ambtenaren te benoemen die persoonlijk loyaal zijn aan Trump. Bovendien zouden die nieuwe ‘Trumpambtenaren’ ambtenaren kunnen aannemen die zogezegd niet politiek benoemd zijn, maar het in feite wel zijn. Trump is zijn eigen conservatieve deep state aan het creëren.

De meeste ‘verwezenlijkingen’ tot nu toe zijn decreten, geen wetten. Ze kunnen in theorie gewoon teruggedraaid worden.

Verdel: Klopt. Van de ongeveer 300 doelstellingen van Project 2025 zijn er al zo’n honderd geïmplementeerd. Nog eens 66 decreten zijn in uitvoering. Maar er zijn inderdaad nog maar weinig wetten aangenomen, en er staat voorlopig niet denderend veel in de steigers.

Een Democratische president kan dit dus gewoon allemaal terugdraaien?

Verdel: De meeste decreten bestaan erin dat de president een opdracht geeft aan een overheidsinstantie, bijvoorbeeld om een bepaald project stop te zetten. Dat kun je inderdaad terugdraaien. Tegelijkertijd kan Trump veel voor elkaar krijgen zonder dat er een wet geaccordeerd hoeft te worden. Hij heeft het aantal werknemers bij USAID, het agentschap voor ontwikkelingssamenwerking, beperkt tot 300 en de geldkraan dichtgedraaid. Een andere tactiek die vaak terugkomt, is dat hij iemand benoemt die de opdracht krijgt om de werking van die organisatie te saboteren. Je hoeft geen wet aan te nemen om een overheidsinstantie om zeep te helpen.

Oppositie tegen Trump: wanneer staat de volgende Democratische leider op?

Trump kreeg zonet zijn big, beautiful bill door het Huis van Afgevaardigden. Waarom is die begrotingswet zo belangrijk?

Verdel: Het is altijd interessant om te kijken in welke mate zo’n grote wet ‘pork’ bevat. Dat is een typisch Amerikaans verschijnsel, waarbij je in een algemene wet allerlei kleine, specifieke dingen toevoegt die vooral bedoeld zijn om lokale belangen te behartigen of politieke steun te krijgen, en die vaak niet direct verband houden met het hoofddoel van de wet.

Geef eens een voorbeeld.

Verdel: Er staat in die begrotingswet een bepaling die stelt dat er Trump-rekeningen komen waarop ouders die een kind krijgen 1000 dollar krijgen toegestopt. Er is een bepaling die stelt dat geluidsdempers voor vuurwapens voortaan belastingvrij zijn. Er zijn bepalingen waardoor 10 miljoen Amerikanen zonder ziekteverzekering dreigen te vallen, en die voedselbonnen schrappen voor kinderen vanaf zeven jaar. Er staat ook in dat geen enkele staat de komende tien jaar enige controle mag uitoefenen op de ontwikkeling van artificiële intelligentie. Dat heeft allemaal kracht van wet, en is dus veel moeilijker terug te draaien.

Uw voornaamste bezorgdheid gaat uit naar Trumps aanval op de rechtsstaat.

Verdel: Eigenlijk volgt Trump altijd dezelfde strategie. De eerste stap is discrediteren: rechters die een uitspraak doen tegen zijn regering worden weggezet als radicale linkse gekken. De tweede stap is negeren: hij reageert soms gewoon niet op een rechterlijke uitspraak. De derde stap is confrontatie: zeggen dat een rechter onbevoegd is om de president te corrigeren. Ik vrees dat we ondertussen al bij de vierde stap zitten, namelijk repressie. Er is al een rechter opgepakt omdat zij een arrestatie gedwarsboomd zou hebben. Er is ook al een burgemeester opgepakt, en een Congreslid. Nogmaals: we zijn nauwelijks iets meer dan honderd dagen ver.

Amerika zit nu al in een constitutionele crisis. Er worden mensen gedeporteerd die aantoonbaar onschuldig zijn. Ze hebben een legale verblijfsstatus, hebben geen misdaad gepleegd en een rechtbank heeft beslist dat ze niet uitgezet mogen worden. Door de rechterlijke macht te negeren ondermijnt Trump het vertrouwen in de rechtsstaat.

Maar ook hier geldt toch dat er tot nu toe geen wetten zijn aangenomen die het vastleggen, toch?

Verdel: Dat klopt niet helemaal. In de begrotingswet staat namelijk nog iets, misschien wel de belangrijkste ‘verdwaalde’ clausule van de hele begroting, die beoogt dat rechters hun contempt power niet meer kunnen gebruiken. Als iemand voor een rechtbank meineed pleegt of informatie achterhoudt, kan een Amerikaanse rechter die persoon vervolgen. Die macht wil Trump nu beperken.

Vindt u het vreemd dat er vooralsnog geen echte tegenbeweging bestaat?

Verdel: Dat verzet is er wel degelijk. Rechtbanken hebben inmiddels al meer dan 170 decreten tijdelijk of permanent geblokkeerd. En vooral: Trumps populariteit is aan het dalen. Slechts 42 procent van de Amerikanen keurt momenteel zijn beleid goed. Vooral zijn economische beleid is enorm onpopulair. Je ziet bij de speciale verkiezingen die nu plaatsvinden – verkiezingen omdat bijvoorbeeld een Congreslid of een burgemeester is overleden – dat de Democraten relatief grote overwinningen boeken. Ook op plekken die voorheen steevast Republikeins stemden. Dat moet de Democraten moed geven.

Trump heeft al meermaals gesuggereerd dat hij een derde ambtstermijn ambieert. Ziet u daar al voorbereidingen toe?

Verdel: Republikeinen hebben herhaaldelijk gezegd dat daarover achter de schermen wordt nagedacht. Er is het scenario waarbij hij als vicepresident deelneemt, en het dan overneemt van de president omdat hij zo geen derde keer ‘gekozen’ wordt. Dat zou in de praktijk onvoldoende zijn, omdat er nog een grondwettelijk amendement is dat deze truc blokkeert. Zo’n poging zou vrijwel zeker eindigen bij het Hooggerechtshof. Op zich lijkt het heel onwaarschijnlijk dat het Hooggerechtshof Trump zal volgen. Maar niemand kan dat met honderd procent zekerheid garanderen.

Gelooft u dat het kan?

Verdel: Ik denk dat het Hooggerechtshof het uiteindelijk zou blokkeren. Het feit dat Trump hierover dubbelzinnig is, wijst vooral op de ambities van de conservatieven om langdurig hun macht te vestigen.

U maakt zich grote zorgen over de komende tussentijdse verkiezingen.

Verdel: (knikt) Dat is een onderbelicht thema. Er is bijvoorbeeld de SAVE Act die Trump voorstelt. Die zou het voor 21 miljoen Amerikanen veel moeilijker en duurder maken om te stemmen, vooral voor bevolkingsgroepen die eerder Democratisch stemmen. Dat is een bewuste strategie, die de Republikeinen al langer nastreven.

Gelooft u dat Trumps achterban hem ooit zal afvallen?

Verdel: Ik vind het lastig om daarover uitspraken te doen. Ik denk niet dat MAGA-fans mijn boek zullen lezen. En als ze het lezen, zullen ze er niet door overtuigd worden. Zij zien de realiteit gewoon door een andere bril. Ik krijg op sociale media vaak het verwijt dat ik altijd zo negatief ben over Trump, terwijl ik letterlijk opschrijf wat er in zijn besluiten staat. Veel van zijn aanhangers vinden het dus verschrikkelijk wat hij beslist. En toch blijven ze hem fantastisch vinden.